Skizofrenia

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru
Schizophrenia
Mwainisho na taarifa za nje
SpecialtyPsychiatry, saikolojia ya Kimatibabu Edit this on Wikidata
ICD-10F20.
ICD-9295
OMIM181500
DiseasesDB11890
MedlinePlus000928
eMedicinemed/2072 emerg/520
MeSHF03.700.750

Skizofrenia ni ugonjwa wa akili unaosababisha fikira na hisia zisizo za kawaida.[1] Watu wengi walio na ugonjwa huo husikia yasiyokuwemo (kama kuota njozi), na woga na makisio yasiyoeleweka (paranoia), pia wanaweza kuamini mambo ya kiajabu na yasiyoeleweka, kuzungumza bila mantiki n.k. Watu hawa huwa na ugumu wa kuhusiana na wengine inavyofaa au kudumisha kazi.

Dalili kwa kawaida huanza katika ujana baada ya umri wa miaka 16. Takriban asilimia 0.3 hadi 0.7 ya idadi ya watu duniani watakuwa na hali hiyo wakati mmoja maishani mwao.[2] Mwenendo unaoonekana na matukio yaliyoripotiwa husaidia kubaini iwapo mtu ana ugonjwa huo.

Vipengele kadhaa muhimu vinaweza kusababisha skizofrenia. Vipengele hivi ni pamoja na uhusiano wa kijamii na mtu aliye na hali hii, mazingira ya hapo awali ya mtu, mfumo wa neva unaodhibiti mwili na akili ya mtu, na taratibu za kiakili na kijamii. Baadhi ya dawa, zikiwemo dawa za kuagiziwa na daktari, zinaweza kusababisha dalili au kuzifanya mbaya zaidi. Utafiti wa hivi sasa unaangazia jukumu la mfumo wa neva ingawa hakuna mtu aliyepata kisababishi hata kimoja cha kiogani kilichojitenga. Miungano mingi ya dalili zinazoweza kutokea imepelekea mjadala kuhusu iwapo ugonjwa huu ni hali moja au hali nyingi tofauti. Neno "skizofrenia" linatokana na maneno mawili ya Griki yanayomaanisha "kugawanya" na "akili". Hata hivyo, skizofrenia haimaanishi "akili iliyogawanyika" wala kusababisha watu kuwa na nafsi nyingi (au "zilizogawanyika"). Watu wengi hushindwa kutofautisha skizofrenia na hali kama hizo.[3]

Matibabu hasa ni kwa kutumia dawa ili kupunguza dalili kuu. Dawa hizi husitisha nyendo katika sehemu za ubongo zinazochakata kemikali inayoitwa dopamine. (Baadhi ya dawa hizi pia husitisha shughuli katika sehemu ambazo huchakata kemikali inayoitwa serotonin.) Matibabu ambayo pia ni muhimu ni pamoja na therapi ya kiakili, usaidizi katika kutafuta na kudumisha kazi na pia marekebisho ya kimahusiano. Katika matukio makubwa ambapo kuna hatari kwa mtu binafsi na watu wengine, mtu anaweza kuhitaji kulazwa hospitalini. Hatua hii inaweza kuchukuliwa kwa idhini au bila idhini ya mtu huyu. Hata hivyo, matukio ya kulazwa hospitalini siku hizi yamepunguka na kuwa nadra ikilinganishwa na hapo awali.[4]

Skizofrenia hudhaniwa kuathiri hasa michakato ya kiakili, lakini pia huchangia matatizo ya muda mrefu pamoja na mwenendo na hisia. Watu walio na skizofrenia wana uwezekano wa kuwa na hali zingine pia, zikiwemo mfadhaiko na wasiwasi. Takriban asilimia 50 ya watu walio na skizofrenia hutumia madawa ya kulevya wakati mmoja maishani mwao.[5] Matatizo ya kijamii kama vile ukosefu wa kazi kwa muda mrefu, umaskini na ukosefu wa makao hutokea mara nyingi. Kwa wastani, watu walio na skizofrenia hufa miaka 12 hadi 15 mapema zaidi ya wale wasio na hali hii: Watu walio na skizofrenia wana matatizo ya mwili mengi zaidi, na wana kiwango cha uwezekano wa kujiua cha asilimia 5 zaidi ya watu wa kawaida.[2]

Dalili[hariri | hariri chanzo]

Watu walio na skizofrenia wanaweza kusikia au kuona yasiyokuwemo; kusikia sauti ni jambo linalotokea mara nyingi. Watu hawa wanaweza kuwa na fikira za kiajabu na kuwa na wasiwasi wakihofia kuwa kuna mtu anayetaka kuwaumiza. Maneno na fikira zao zinaweza kukosa mpangilio: wanaweza kupoteza msururu wao wa fikra, huku wakitunga sentensi zilizo na maana duni au sentensi zisizo na maana yoyote ile. Mambo yanayofuatia ugonjwa wa skizofrenia ni pamoja na kujitenga na mahusiano ya kijamii, kuvaa ovyo na kutozingatia usafi, na kukosa motisha na uamuzi.[6] Mtindo unaoweza kuonekana wa matatizo ya kihisia, kama vile kukosa mwitikio, pia hutokea mara nyingi.[7] Ufahamu duni wa mahusiano ya kijamii huhusishwa na skizofrenia [8] na mara nyingi watu walio na skizofrenia hudhania kuwa watu wengine wanapangia kuwadhuru. Kwa sababu hiyo, watu walio na hali hii mara nyingi hukaa mbali na watu wengine.[9] Katika mojawapo ya aina dogo za hali hii zisizotokea mara nyingi, mtu anaweza kukosa kuzungumza, anaweza kutunduaa katika hali za kiajabu, au kukasirika bila sababu.[10]

Watu walio na umri wa takriban miaka 18 na walio katika mwanzo wa utu uzima wako katika kiwango cha juu zaidi cha kupata skizofrenia.[2] Miaka hii ni muhimu katika kuendelea kijamii na kitaaluma katika maisha ya vijana. [11] Katika asilimia 40 ya wanaume na asilimia 23 ya wanawake wanaotambuliwa na skizofrenia, hali hii hujionyesha kabla ya umri wa miaka 19.[12] Ili kupunguza matatizo ya ukuaji yanayohusishwa na skizofrenia, hivi karibuni juhudi nyingi zimefanyika ili kutambua na kutibu awamu ya ugonjwa inayotokea kabla ya dalili kuanza. Awamu hii ya “kabla ya mwanzo” imeshatambuliwa hata miezi 30 kabla ya dalili kuanza.[11]Wakati wa awamu ya kabla ya mwanzo, watu ambao hupata skizofrenia baadaye wanaweza kuwa na dalili za muda mrefu au zilizo na kikomo au dalili kuu sana[13]pamoja na dalili zisizo maalum za kujitenga na watu, hasira na hisia za kijumla za kukosa furaha pakubwa [14] na kuzembea [15].

Uainishaji wa Schneider[hariri | hariri chanzo]

Mtaalamu wa magonjwa ya akili, Kurt Schneider, (aliyezaliwa mwaka wa 1887 na kufariki mwaka wa 1967) aliorodhesha dalili mbalimbali ambazo aliamini ziliwezesha kutofautisha skizofrenia na magonjwa mengine makubwa ya kiakili. Dalili hizi hujulikana kama dalili za kiwango cha kwanza, nazo ni pamoja na imani kuwa kuna nguvu za nje zinazoongoza mtu, kutia au kutoa mawazo katika akili ya mtu au kuwasambazia watu wenginefikira za mtu. Dalili hizi pia huhusisha kusikia sauti zisizokuwepo zinazosema kuhusu fikira au matendo ya mtu au pia kuzungumza na sauti zisizokuwepo.[16] Dalili hizi za kiwango cha kwanza zimechangia kigezo cha hivi sasa cha kutambua iwapo mtu ana skizofrenia. Hata hivyo, kuna swali, iwapo uwepo au ukosefu wa dalili hizi kwa kweli unaweza kutabiri iwapo mtu ana au hana hali hii. Uhakiki wa utafiti uliofanyika kati ya mwaka wa 1970 na 2005 ulionyesha kuwa utafiti huu haukuthibitisha wala kukanusha madai ya Schneider. Uhakiki huu ulieleza kuwa dalili za kiwango cha kwanza hazifai kutiliwa mkazo sana katika kutambua iwapo mtu ana skizofrenia.[17]

Dalili chanya na hasi[hariri | hariri chanzo]

Mara nyingi skizofrenia huelezewa kwa kurejelea dalili chanya au hasi (punguzi).[18] Dalili chanya ni zile zisizopatikana katika watu wengi, lakini zipo katika watu walio na skizofrenia. Dalili chanya ni pamoja na fikira zisizo za kawaida ambazo hazieleweki (delusheni). Fikira hizi pamoja na fikira au maneno yasiyo na mpangilio, na pia zinahusisha kuhisi, kusikia, kuona, kunusia au kuonja vitu visivyokuwemo (kuota njozi). Kuota njozi huku huchukuliwa kama dalili za ugonjwa wa akili ambao humzuia mtu kufahamu iwapo hali fulani ni halisi au ni dhana tu[19] na kwa kawaida huhusiana na delusheni za mtu.[20] Positive symptoms usually respond well to medication.[20]

Dalili hasi ni matendo ambayo watu wengi hutenda au uwezo wanaokuwa nao unaokosekana katika watu walio na skizofrenia. Kwa mfano, ukosefu wa mwitikio wa kawaida wa hisia au michakato ya fikira ni dalili hasi. Dalili hizi haziitikii matibabu vyema .[6] Dalili hasi ni pamoja na hisia bapa au hafifu. Dalili hizi pia huhusisha uwezo duni wa kuzungumza. Dalili hizi pia ni pamoja na ukosefu wa uwezo wa kuhisi furaha, ukosefu wa hamu ya kuwa na uhusiano na hata kukosa motisha. Utafiti unadokeza kuwa dalili hasi huchangia sana katika kiwango duni cha maisha, ulemavu wa kiutendaji na kuwategemea watu wengine ikilinganishwa na dalili chanya.[21] Watu walio na dalili wazi hasi mara nyingi huwa na historia duni ya urekebishaji kabla ya dalili kutokea na mwitikio wao wa matibabu huwa mdogo.[6][22]

Visababishi[hariri | hariri chanzo]

Muungano wa vipengele katika jeni za mtu na mazingira huchangia katika kuendelea kwa skizofrenia.[2][3]Watu walio na historia ya kifamilia ya skizofrenia na pia wanaopata dalili za muda mfupi au zinazogandamiza utendaji wao wana asilimia 20-40 ya kutambuliwa mwaka mmoja baadaye.[23]

Vipengele vilivyorithiwa[hariri | hariri chanzo]

Makadiro ya iwapo skizofrenia inaweza kurithiwa hutofautiana kwa sababu kutenganisha athari za jeni za mtu na mazingira yake ni jambo gumu.[24] Hatari iliyo kuu zaidi (asilimia 6.5) ya kuendelea kwa skizofrenia ni kuwa na jamaa wa karibu aliye na hali hii. Mtu aliye na skizofrenia akiwa na ndugu pacha wanaofanana, pacha huyo pia huwa na hali hii katika zaidi ya asilimia 40 ya matukio.[3] Inawezekana kuwa jeni nyingi zinahusika, kila mojawapo kwa kiwango kidogo.[3] Jeni nyingi zinazokisiwa kuhusika zimependekezwa, zikiwemo utofauti katika idadi ya nakala za jeni maalum, jeni aina ya NOTCH4, na eneo la dutu maalumu za kiogani ziitwazo protini histoni.[25]Idadi fulani ya mahusiano yanayohusisha protini maalumu zinazorithiwa pia zimeonekana kuhusiana na hali hii.[26]Inaonekana kuwa kuna upishano mkuu katika jeni zinazohusiana na skizofrenia na jeni zinazohusiana na maradhi ya hisia mseto (maradhi ya kimihemko yanayohusisha msururu wa mihemko ya juu na ya chini).[27]

Ikichukuliwa kuwa skizofrenia inaweza kurithiwa, swali moja ni, ni kwa nini jeni zinazoongeza uwezekano wa dalili kuu zinaweza kufuka. Kufuka kwa hali kama hii si rahisi kutokea. Nadharia moja inagusia jeni zinazohusika katika kufuka kwa lugha na mienendo ya kizazi. Hata hivyo, nadharia zote zimethibitishwa kuwa za uongo au zisizoweza kutibitishwa.[28][29]

Vipengele vya kimazingira[hariri | hariri chanzo]

Vipengele vya kimazingira vinavyohusiana na kuendelea kwa skizofrenia ni pamoja na mazingira anayoishi mtu, utumiaji wa madawa na dhiki ya kabla ya kuzaliwa.[2]Mitindo ya kimalezi inaonekana kutokuwa na athari zozote, ingawa watu walio na wazazi wanaowasaidia hufaulu zaidi ya wale walio na wazazi wasiowasaidia.[3] Kuishi katika mazingira ya miji wakati wa utotoni au utu uzima kumethibitishwa kuongezea hatari ya skizofrenia kwa kigawe cha mbili.[2][3] Hii ni kweli hata baada ya kujumlisha utumizi wa dawa, kabila na ukubwa wa kikundi cha kimahusiano.[30] Vipengele vingine vinavyochangia pakubwa ni pamoja na iwapo mtu anahisi kutengwa kimausiano pamoja na matatizo ya kimahusiano, ubaguzi wa rangi, kusambaratika kwa mifumo ya kijamii, ukosefu wa kazi na hali duni ya makao.[3][31] Kuna ushahidi kuwa matukio ya utotoni ya dhuluma au kiwewe ni vipengele vya hatari ya kuwa na skizofrenia baadaye katika maisha.[32]

Madawa ya kulevya[hariri | hariri chanzo]

Dawa za aina tofauti zimehusishwa na uendeleaji wa skizofrenia.[3]Takriban nusu ya watu walio na skizofrenia hutumia madawa ya kulevya au pombe kwa wingi.[33] Bangi (pia inayojulikana kama cannabis) inaweza kuwa kisababishi cha hali hii.[34] Hata hivyo, madawa mengiine yanaweza kutumiwa tu kama taratibu za kukabiliana na dhiki, wasiwasi, upweke au ukosefu wa mostisha.[33][35]

Bangi inahusishwa na ongezeko la hatari ya kuwa na ugonjwa mkuu wa akili kulingana na jinsi mtu alivyoitumia dawa hii mara nyingi.[36] Kutumia bangi kila mara kumehusishwa na hatari ya mara mbili ya kupata ugonjwa mkuu wa akili na skizofrenia.[35] Hata hivyo, kisababishi cha uhusiano huu kimetiliwa shaka na hivyo kukumbwa na utata.[25][37][38]Madawa ya kulevya, na kwa kiwango kidogo pombe, yanaweza kupelekea dalili zinazojitokeza kama skizofrenia.[3][39]Utumizi wa tumbako hauonekani kusababisha skizofrenia. Hata hivyo, watu walio na skizofrenia, kama kikundi, hutumia tumbako kwa kiwango cha juu sana kuliko idadi ya kijumla ya watu.[40]

Vipengele vya kabla ya kuzaliwa[hariri | hariri chanzo]

Vipengele kama kukoseshwa oksijeni, maambukizi au dhiki na mama kukosa virutubishi wakati wa ujauzito, ni mambo yanayoweza kusababisha ongezeko ndogo la kiwango cha hatari ya kupata skizofrenia baadaye katika maisha.[2] Watu walio na skizofrenia wako na uwezekano kuwa walizaliwa katika majira ya baridi au ya joto (angalau katika nusu ya kusini mwa dunia). Hii inaweza kulinganishwa na viwango vya juu vya kukumbana na virusi kabla ya kuzaliwa.[3] Tofauti hii ni takriban asilimia 5 hadi 8.[41]

Utaratibu wa utendakazi[hariri | hariri chanzo]

Juhudi nyingi zimefanywa ili kueleza uhusiano uliopo kati ya utendakazi mbadilifu wa ubongo na skizofrenia.[2] Mojawapo ya juhudi hizi hujulikana kama "nadharia tete ya dopamini". Wazo hili hudokeza kuwa dalili kali za kiakili huhusiana na akili kufasili vibaya uchochezi duni wa seli fulani za neva zinazotolesha kemikali ya dopamini.[2]

Utaratibu wa utendakazi wa akili[hariri | hariri chanzo]

Taratibu nyingi za utendakazi wa akili zimehusishwa na uendeleaji na udhibiti wa skizofrenia. Utambuzi mpotovu wa uhasilia, hasa wakati wa dhiki au katika hali zinazochanganya, umetambuliwa katika watu walio na skizofrenia au walio katika hatari ya kuwa na hali hii.[42]Baadhi ya dalili zinazohusisha uwezo wa kufikiria zinaweza kuonyesha matatizo kama vile kupoteza kumbukumbu. Dalili zingine zinaweza kuhusiana na mambo fulani au matukio.[43][44]

Licha ya ushahidi wa kutokuwepo kwa mwitikio wa kihisia, matokeo ya hivi majuzi ya utafiti yamenyeosha kuwa watu wengi walio na skizofrenia huwa na mwitikio wa kihisia. Watu hawa hasa wanaonekana wenye mwitikio dhidi ya vipengele hasi au vya kudhikisha. Usikivu kama huu unaweza kusababisha hatarisho la dalili au hali hiyo. [45][46] Ushahidi mwingine unadokeza kuwa maudhui ya delusheni na dalili zinginezo yanaweza kuonyesha kisababishi cha kihisia cha hali hii. Ushahidi huu unadokeza kuwa jinsi mtu anavyotafsiri matukio kama hayo ni jambo linaloweza kuathiri dalili zao.[47][48][49] Uwepo wa mienendo fulani ili kuepuka hatari zinazodhaniwa kuwepo unaweza kuchangia katika muda ambao delusheni itadumu na idadi ya marejeo.[50] Ushahidi zaidi wa jukumu la utaratibu wa kiakili hutokana na jinsi therapi ya kiakili inavyoathiri dalili za skizofrenia.[51]

Utaratibu wa utendakazi wa neva[hariri | hariri chanzo]

Watu walio na skizofrenia wana mabadiliko ya muundo na kemia ya akili. [2]Utafiti unaotumia upimaji wa akili na picha za kiteknolojia kuchunguza tofauti za kiutendaji katika akili umeonyesha kuwa tofauti zinaonekana kutokea, kwa kawaida, katika sehemu za akili zinazodhibiti kumbukumbu, utaratibu, hisia, lugha na udhibiti wa mienendo ya kichocheo.[52] Licha ya kuwa mdogo kuliko ulio katika ugonjwa wa akili wa Alzheimer, kuna upungufu wa ukubwa wa akili uliotambuliwa katika koteksi ya mbele na dewe za muda (sehemu maalum za ubongo). Haijulikani wazi kama mabadiliko haya ya ukubwa ni mabadiliko endelevu au huwepo tu kabla ya dalili za hali hii kuonekana. [53]Tofauti hizi zimelinganishwa na kupunguliwa kiakili ambako mara nyingi huhusishwa na skizofrenia.[54]Kwa sababu saketi fulani za neva huwa zimegeuzwa, wataalamu wanapendekeza kuwa skizofrenia inafaa kutambuliwa kama mkusanyiko wa hali za kimatibabu zinazohusiana kwa karibu badala ya kutambuliwa kama hali moja.[55]

Uangalifu wa kipekee umepewa utendakazi wa kemikali aina ya dopamini katika ubongo. Lengo hili lilitokana na matokeo ya kiajali ya utafiti yaliyoonyesha kuwa mchanganyiko wa elementi wa kiogani wa aina ya phenothiazine, inayozuia utendakazi wa dopamine,inaweza kupunguza dalili kali za skizofrenia. Isitoshe, dawa zingine changamshi zinazochochea kuzalishwa kwa dopamine zinaweza kufanya dalili kali za skizofrenia kuwa mbaya zaidi.[56] Nadharia tete yenye ushawishi ya athari ya dopamine ya skizofrenia ilipendekeza kuwa kiwango kikubwa cha uwezeshaji wa ncha fulani za neva zinazopokea dopamine husababisha dalili hasi za skizofrenia. Dhana hii ilipendekezwa miaka 20 iliyopita kulingana na ukweli kuwa dawa zinazotibu dalili mbaya zaidi au hatari huzuia dopamine. Katikati mwa miaka ya 1990, utafiti wa kipicha ulitoa ushahidi wa kuegemeza dhana hii. Nadharia tete ya dopamine sasa inadhaniwa kuwa rahisi sana. Hii ni kwa sababu, kwa upande mmoja, dawa mpya zaidi, zisizokuwa za kawaida (zinazojulikana kama dawa zisizo za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili) zinaweza kufanya kazi vyema sawasawa na zile za hapo awali. Hii ni kweli hata ingawa dawa hizi mpya zaidi pia huathiri utendakazi wa kemikali aina ya serotonin na pia zinaweza kuzuia kiasi kidogo zaidi cha dopinine.[57]

Utafiti pia umelenga glutamate, kemikali inayobeba mawasiliano kati ya neva na ncha za neva ambapo mawasiliano haya hupokewa. Utafiti huu, kwa kiwango kikubwa, ni kwa sababu kiwango kidogo cha ncha hizi za neva hupatikana baada ya kifo, katika ubongo wa watu waliokuwa na skizofrenia[58] na utambuzi kuwa dawa zinazozuia glutamate zinaweza kusababisha dalili na matatizo ya kusoma zinazofanana na dalili za skizofrenia.[59]Utendakazi uliopunguka wa glutamate unahusishwa na utendaji mbaya wa vipimo vinavyohitaji utaratibu na kumbukumbu. Glutamate pia inaweza kuathiri utendakazi wa dopamini. Ukweli huu unapendekeza kuwa njia za glutamate zinaweza kuwa na jukumu muhimu katika hali hii.[60] Hata hivyo, dalili chanya hukataa kuitikia dawa zinazoathiri glutamate.[61]

Utambuzi[hariri | hariri chanzo]

John Nash, a U.S. mathematician and joint winner of the 1994 Nobel Prize for Economics, who had schizophrenia. His life has been the subject of the 2001 Academy Award-winning film A Beautiful Mind.

Utaratibu wa DSM-IV-TR au ICD-10 hutumika kuthibitisha iwapo mtu ana skizofrenia.[2]Taratibu hizi hutumia matukio yaliyoripotiwa na mtu binafsi na mambo yasiyo ya kawaida yanayotambuliwa katika mwenendo wa mtu, huku yakifuatiwa na utambuzi wa kimatibabu unaofanywa na mtaalamu wa nyanja za afya ya akili. Dalili zinazohusishwa na skizofrenia hutokea katika wigo wa idadi ya watu. Mtu anaweza kutambulika kuwa na ugonjwa huu iwapo tu dalili ni hatari sana.[3] Kufikia mwaka wa 2009, hakuna kipimo cha kimalengo cha kuamua ikiwa mtu ana hali hii.[2]

Utaratibu wa utambuzi[hariri | hariri chanzo]

Utaratibu wa aina ya ICD-10, kwa kawaida hutumika katika nchi za Uropa. Utaratibu wa aina ya DSM-IV-TR hutumika Marekani na kote ulimwenguni. Utaratibu wa aina ya DSM-IV-TR hutumika zaidi katika utafiti. Utaratibu wa aina ya ICD-10 ulisisitiza sana dalili kuu za aina ya Schneideria. Kiutendaji, utangamano kati ya mifumo hii miwili ni wa kiwango cha juu.[62]

Kulingana na tafsiri ya nne iliyodurusiwa ya DSM-IV-TR, ni sharti mtu atimize taratibu tatu, (zinazojulikana kama "utaratibu wa kiutambuzi") ili itambuliwe kama ana skizofrenia:[63]

  1. Dalili bainifu: Mojawapo au mbili kati ya dalili hizi ni sharti ziwepo kwa wakati mwingi katika kipindi cha mwezi mmoja (au chini ya mwezi, ikiwa dalili zilitolewa kufuatia matibabu):
    • Delusheni
    • Kuota njozi
    • Matatizo ya kimazungumzo, ambayo ni ishara ya matatizo ya fikira.
    • Mwenendo uliotatizika pakubwa (kama vile kuvaa kiholela au kulia kila mara) au mwenendo wa kikatatonia au (pigwa na bumbuwazi)
    • Dalili hasi kama vile kutopata mwitikio wa kihisia au kiwango cha chini cha mwitikio wa hisia, uwezo wa kuzungumza au motisha.
    Iwapo delusheni ni za kutisha au ikiwa mtu huyu anasikia sauti moja inayoendelea kumwelekeza kuhusu matendo ya mtu huyu au anasikia sauti mbili au zaidi zikijibizana, basi ni dalili hii pekee (delusheni au kuota njozi) inayohitajika. Utaratibu kuhusu matatizo ya uwezo wa kuzungumza hufikiwa iwapo tu utaratibu huu ni hatari kiasi cha kuathiri mawasiliano vibaya au kwa kiwango kikubwa.
  2. Matatizo ya kijamii au kikazi: Katika sehemu kubwa ya muda baada ya dalili kuanza, eneo moja au maeneo mengi ya utendakazi kama vile kazi, mahusiano, utunzaji wa kibinafsi, huwa chini sana ya kiwango alichofikia mtu hapo awali.
  3. Kipindi muhimu: Dalili zinazoendelea za usumbufu huu huendelea kwa angalau miezi sita. Kipindi hiki cha miezi sita ni sharti kijumuishe angalau mwezi mmoja wa dalili (au chini ya mwezi, ikiwa dalili zitaondolewa kufuatia matibabu).

Ikiwa dalili za usumbufu zinaonekana kwa zaidi ya mwezi mmoja lakini chini ya miezi sita, basi utambuzi wa hali kama ile ya skizofrenia (inayoitwa “matatizo ya kiskizofrenia”) hutambuliwa.[63]Dalili hatari za ugonjwa wa akili zinazodumu kwa chini ya mwezi mmoja zinaweza kutambuliwa kama ugonjwa wa akili wa muda mfupi, na hali tofauti zinaweza kuainishwa kama "tatizo la kiakili ambalo halijatambulika" (ugonjwa wa akili ambao haujapewa jina maalum). Skizofrenia haiwezi kutambuliwa iwapo dalili za tatizo la kimihemko linatambulika kuwepo kwa kiwango cha juu (ingawa tatizo la mathara ya kiakili linaweza kutambuliwa). Hali hii haiwezi kutambuliwa ikiwa dalili za matatizo yaliyoenea ya kiukuaji zipo, isipokuwa delusheni kuu au hali ya kuota njozi pia ipo au dalili zimesababishwa na hali ya kijumla ya kimatibabu au kiini kama vile kutumia madawa ya kulevya.

Aina ndogo[hariri | hariri chanzo]

DSM-IV-TR ina aina tano ndogo za skizofrenia, ingawa watengenezaji wa toleo linalofuata la DSM, DSM-5 wamependekeza aina hizi ndogo kukoma kutolewa:[64][65]

  • Aina ndogo za paranoia: Delusheni au kuota njozi kwa kusikia sauti huwepo. Hata hivyo, aina ya matatizo ya kifikira, mienendo isiyo na utaratibu au ukosefu wa mwitikio wa hisia yote hazipo. Delusheni huhusisha kudhani kuwa kuna mtu anayejaribu kumuumiza mgonjwa huyu au kuwa tata sana. Mawazo mengine kama wivu, imani kuu sana ya kidini au maumivu ya kimwili yanaweza kuwepo(DSM code 295.3/ICD code F20.0).
  • Aina ndogo zisizo na utaratibu maalum: Aina hii ndogo imepewa jina “skizofrenia hebafreniki” katika ICD. Matatizo ya kimawazo na pia ukosefu wa mwitikio wa kihisia huwepo.(DSM code 295.1/ICD code F20.1).
  • Aina ndogo ya katatonia: Mtu aliye na hali hii anaweza kuduwaa au kudhihirisha ukosefu wa utulivu, au miendo isiyo na kusudi. Dalili zake zinaweza kuhusisha kufanya mambo kana kwamba amepigwa na bumbuwazi, au mgonjwa anaweza kuwaruhusu watu wengine bila kukusudia, waiweke miguu na mikono yake katika hali fulani, kisha aikalishe katika hali hiyo (DSM code 295.2/ICD code F20.2).
  • Aina ndogo zisizotofautishwa: Dalili hatari za kiakili zipo lakini utaratibu wa wazimu, ukosefu wa mpangilio au katatonia ungali haujapatikana (DSM code 295.9/ICD code F20.3).
  • Aina ndogo zilizobakia: Dalili chanya huwepo katika kiwango cha chini pekee (DSM code 295.6/ICD code F20.5).

Aina ya ICD-10 hueleza aina zingine mbili ndogo:[65]

  • Mfadhaiko wa baada ya skizofrenia: Watu wanaweza kuwa na dalili ndogo za skizofrenia na kuwa na mfadhaiko baada ya aina mojawapo ya zile aina tano ndogo. (ICD code F20.4).
  • Skizofrenia ya kawaida: Dalili hatari hasi huongezeka polepole baada ya muda, bila kuwepo kwa historia ya matukio ya ugonjwa hatari wa akili (ICD code F20.6).

Magonjwa mengine[hariri | hariri chanzo]

Dalili hatari za ugonjwa wa akili zinaweza kuwepo katika matatizo mengine ya akili ikiwa ni pamoja na matatizo yanayohusishwa na utumizi wa madawa. Delusheni zisizokuwa za kutisha na kujitenga na watu pia zinaweza kuwa dalili za hali zingine. Skizofrenia hutokea ikiambatana na hali shurutishi shikilizi (pia inayoitwa OCD, tatizi inayofanya mtu kushikilia sana mawazo au matendo fulani) inatojirudia mara nyingi zaidi ya inavyoweza kudhaniwa kuwa ya kibahati tu. Hata hivyo, kutofautisha tamaa zinazotokea katika OCD kutokana na delusheni za skizofrenia ni jambo linaloweza kuwa vigumu.[66]

Uchunguzi wa kijumla zaidi unaweza kuhitajika ili kuthibitisha kuwa hakuna magonjwa mengine yaliyo na dalil kama za skizofrenia. Magonjwa mengine yanayohitaji kuchunguzwa ni pamoja na deliriamu, ambayo ni hali inayohusisha njozi ya kimaono inayotokea ghafla, na mshuko [ufahamu na ambao unaweza kuashiria ugonjwa fiche wa kimatibabu. Ni nadra sana kwa uchunguzi kurudiwa baada ya ugonjwa kutokea kwa mara ya kwanza, iwapo hautakuwa umesababishwa na hali maalum ya kimatibabu au athari mbaya ya dawa.

Kinga[hariri | hariri chanzo]

Hakuna ushahidi unaoonyesha manufaa ya matibabu ya mapema.[67]Ingawa kuna ushahidi mdogo unaoonyesha kuwa matibabu ya mapema ya watu walio na maradhi makali ya ugonjwa wa akili yanaweza kuboresha matokeo ya muda mfupi, vipimo hivi vimeonyesha manufaa madogo sana miaka 5 baadaye.[2]Kujaribu kuzuia skizofrenia katika kipindi cha kabla ya ugonjwa huu kuanza ni hatua ambayo manufaa yake hayajulikani vyema, na hivyo (haipendekezwi (kufikia mwaka wa 2009).[68]Ni vigumu kuzuia ugonjwa huu kwa sababu hakuna viashirizi vya hali yake ya baadaye.[69]

Udhibiti[hariri | hariri chanzo]

Matibabu ya kimsingi ya skizofrenia ni yale ya kukabiliana na dalili kali za kiakili. Matibabu haya mara nyingi hufanyika sambamba na usaidizi wa kiakili na kijamii.[2]Iwapo mgonjwa ana maradhi makali ya ugonjwa huu, anaweza kulazwa hospitalini, aidha kwa idhini yake (au, iwapo ni halali, bila idhini yake). Wagonjwa hawajakuwa wakilazwa hospitalini tangu miaka ya 1950, ingawa wangali wanalazwa.[4]Huduma saidizi za kijamii, ikiwemo huduma ya vituo vidogo, ziara za washiriki wa kikundi cha kijamii cha afya ya kiakili, ajira saidizi[70], na vikundi saidizi hutumika mara nyingi. Sehemu fulani ya ushahidi inaonyesha kuwa mazoezi ya mwili ya kila mara huboresha afya ya kimwili na kiakili ya wagonjwa wa skizofrenia.[71]

Matibabu[hariri | hariri chanzo]

Risperidone (trade name Risperdal) is a common atypical antipsychotic medication.

Matibabu ya kimsingi ya skizofrenia ni matumizi ya dawa ,[72] ambayo yanaweza kupunguza dalili mbaya kwa kati ya siku 7 na 14. Hata hivyo, matibabu hukosa pakubwa kukabiliana na dalili mbaya au walio na matatizo ya kufikiria.[22][73]

Uamuzi kuhusu matibabu yatakayotumiwa hutegemea manufaa, hatari na gharama. [2]Utata ungalipo kuhusu matibabu yaliyo bora kati ya yale ya kivikundi, ya kawaida au yasiyo ya kawaida ya kizuia magonjwa ya akili.[74]Aina zote za matibabu zina viwango sawa vya wagonjwa kusitisha matibabu na kurejea kwa dalili wakati aina za kawaida za matibabu zimetumika kwa vipimo vya wastani.[75]Asilimia 40-50 ya watu huitikia matibabu vyema, asilimia 30-40 huwa na mwitikio nusu huku asilimia 20 wakiwa na mwitikio usiotosheleza (baada ya wiki 6 za kutumia aina 2 au 3 za matibabu).[22]Matibabu yanayojulikana kama clozapine ni mwafaka kwa watu wasionufaika na matibabu mengine ingawa yanaweza kupunguza idadi ya seli nyeupe za damu (ambayo ni madhara makuu mbadala) katika asilimia 1 - 4 ya watu wanaoyatumia.[2][3][76]

Dawa za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili huhusishwa na viwango vya juu vya miendo au matendohiari yasiyoweza kudhitiwa. Dawa za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili huhusishwa na viwango vya juu vya kuongezeka kwa uzito wa mwili, kisukari na hatari ya kupata usumbufu wa umetaboli, ambalo ni tatizo linaloweza kuongeza hatari ya matatizo ya moyo na maradhi mengine makali.[75]Dawa za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili huwa na athari chache mbadala za aina ya kwanza. Hata hivyo, tofauti hizi ni chache.[77] Baadhi ya dawa za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili huhusishwa na hatari zaidi ya kifo kuliko dawa zingine; clozapine huhusishwa na viwango vya chini zaidi vya kifo.[78]Haijulikani bayana iwapo dawa za kisasa hupunguza uwezekano wa kupata matatizo nadra lakini matatizo makali ya neva si bayana.[79]

Watu wasiotaka au wasioweza kutumia matibabu kila mara wanaweza kutumia maandalizi ya kudumu ya dawa za kuzuia magonjwa ya akili[80]. Maandalizi kama haya yanapotumika pamoja na usaidizi wa kiakili na kijamii yanaweza kuwasaidia watu kuendelea na matibabu yao.[80]

Tiba za kiakili[hariri | hariri chanzo]

Sehemu kubwa ya usaidizi wa kiakili na kijamii inaweza kuwa na manufaa katika kutibu skizofrenia. Usaidizi huu ni pamoja na aina mbalimbali za therapi, [81]matibabu ya kijamii, ajira saidizi, mafunzo ya kiustadi, usaidizi wa kiuchumi na pia usaidizi wa kiakili wa kudhibiti ulevi na uzito.[82]Therapi ya familia au elimu, ambayo huguzia mfumo wote wa familia ya mtu, inaweza kusaidia kuzuia marudio ya dalili au haja ya kulaza hospitalini.[81]Ushahidi wa manufaa ya therapi ya mienendo ya kiakili (pia inayoitwa "therapi ya kimazungumzo") katika kupunguza dalili au kuzuia marudio ya dalili hizi ni mndogo sana.[83][84] Therapi za kisanaa au uigizaji hazijatafitiwa vyema.[85][86]

Mtazamo[hariri | hariri chanzo]

Disability-adjusted life year for schizophrenia per 100,000 inhabitants in 2004.
     no data      ≤ 185      185–197      197–207      207–218      218–229      229–240
     240–251      251–262      262–273      273–284      284–295      ≥ 295

Skizofrenia ni ugonjwa ulio na gharama kuu za kibinadamu na kiuchumi.[2]Hali hii hupelekea upungufu wa matarajio ya urefu wa maisha wa miaka 12 hadi 15, kwa kimsingi kwa sababu ya hali hii inavyohusiana na mienendo inayoathiri afya. Ongezeko la viwango vya kujiua (mtu kujiua) huathiri kwa kiasi kidogo.[2] Tofauti hizi za matarajio ya urefu wa maisha ziliongezeka kati ya miaka ya 1970 na 1990.[87] Hata hivyo, kati ya miaka ya 1990 na miaka ya kwanza 10 ya karne ya 21, tofauti hizi hazikubadilika sana nchini Finland, ambayo ina mfumo wa afya ulio na ufikiaji wazi wa huduma ya afya.[78]

Skizofrenia ni kisababishi kikuu cha ulemavu huku ugonjwa mkali wa akili ukiorodheshwa kama ugonjwa wa tatu mkuu unaolemaza.[88]Takriban 3/4 ya watu walio na skizofrenia wana ulemavu endelevu huku wakiwa na dalili zinazorejea kila mara.[22] Baadhi ya wagonjwa hupona kabisa hivyo kuwajibika kikamilifu katika jamii.[89]Watu wengi walio na skizofrenia huishi bila kutegemea wengine ingawa husaidiwa na jamii.[2]Katika watu walio na dalili za maradhi ya kwanza ya magonjwa ya akili, asilimia 42 yao huwa na matokeo bora ya muda mrefu. Asilia 35 ya watu huwa na matokeo ya kisaidizi. Asilimia 35 ya watu hawa huwa na matokeo yasiyo bora.[90]Matokeo ya skizofrenia huonekana bora katika nchi zilizoendelea kuliko nchi zinazoendelea[91],ingawa dhana hii imekosolewa.[92][93]

Watu walio na skizofrenia huwa na uwezekano wa kujiua kuliko watu wengi wa kawaida. Kima hiki kimetajwa kuwa asilimia 10. Uchambuzi wa hivi karibuni wa tafiti na takwimu ulidurusu makadirio haya hadi asilimia 4.9, huku uchambuzi wa karibu zaidi ukitokea katika kipindi kinachofuata maibuko ya kwanza ya dalili au mara ya kwanza ya kulazwa hospitalini.[94] Kati ya asilimia 20 na 40 ya wagonjwa hujaribu kujiua angalau mara moja.[95][96] Vipengele mbalimbali vya hatari vinahusisha jinsia ya kiume, mafadhaiko, na ujuzi wa hali ya juu.[95]

Skizofrenia imeonyeshwa kuhusiana pakubwa na uvutaji sigara kufuatia utafiti kote ulimwenguni. [97][98]Uvutaji sigara hasa uko juu katika watu walio na skizofrenia, huku makadirio yakitofautiana kutoka asilimia 80 hadi 90 ya watu hawa wakiwa wavutaji wa kila mara, ikilinganishwa na asilimia 20 ya idadi ya jumla ya watu.[98] Watu wanaovuta sigara mara nyingi huvuta sana na kuvuta sigara zilizo na kiwangi cha juu cha kemikali ya nikotini.[96]

Kuna utafiti unaoonyesha kuwa mgonjwa wa skizofrenia changanyikizi anaweza kuwa na uwezo wa kuishi bila kuwategemea watu wengine na kufanya kazi kikamilifu kinyume na aina zingine ndogo za skizofrenia.[99]

Visababishi na uwezekano[hariri | hariri chanzo]

Kufikia mwaka wa 2011, skizofrenia huathiri takriban asilimia 0.3 hadi 0.7 ya watu, [2] or 24 million people worldwide,[100]katika wakati fulani wa maisha yao. Wanaume huwa na hali hii mara 1.4 zaidi ya wanawake. Kwa kawaida, skizofrenia hutokea katika wanaume.[3]Miaka ya kilele ya mwanzo wa dalili huwa umri wa miaka 20 na 28 kwa wanaume na 26 na 32 kwa wanawake. [101] Dalili zinazoanza utotoni ni adimu zaidi,[102]sawa na dalili zinazoanza katika umri wa wastani au uzeeni.[103]Licha ya maarifa yaliyopo ya kuonyesha kuwa skizofrenia hutokea kwa viwango sawa ulimwengu, viwango vyake vya uwezekano hutofautiana kote ulimwenguni, [104] baina ya mataifa,[105] na katika kiwango cha eneo maalum.[106] Hali hii husababisha takriban asilimia 1 ya idadi ya miaka ya kuzoea ulemavu kote ulimwenguni (yaani, miaka ambayo mtu ameishi na ulemavu).[3] Kima cha skizofrenia hutofautiana kulingana na jinsi inavyofasiliwa.[2]

Historia[hariri | hariri chanzo]

Matukio ya hali zinazofanana na skizofrenia zilikuwa adimu katika nakala za kihistoria kabla ya karne ya 19, ingawa mienendo isiyo ya kawaida, isiyoeleweka na isiyodhibitiwa iliripotiwa mara nyingi. Ripoti ya kina kuhusu tukio fulani katika mwaka wa 1797 na matukio yaliyoripotiwa katika mwaka wa 1809 mara nyingi huchukuliwa kama matukio ya kale zaidi ya ugonjwa huu katika uandishi wa afya na afya ya kiakili.[107]Skizofrenia ilielezewa kwa mara ya kwanza mnamo mwaka wa 1853. Hali hii ilielezwa kuwa dalili za kipekee zilizowaathiri vijana baleghe na vijana wakubwa, na ilijulikana kama “démence précoce” (“demenshia ya mapema”). Neno kama hili lilitumika mnamo mwaka wa 1891, katika ripoti ya tukio la matatizo makali ya akili. Mnamo mwaka wa 1893, utofautishi mpana mpya ulifanywa kati ya hali hii na matatizo ya kihisia (hali iliyojulikana kama "mfadhaiko wa kiwazimu" na kujumuisha mfadhaiko na mabadiliko ya kihisia). Wakati huo ugonjwa huu ulikuwa ukiaminika kuwa ugonjwa wa ubongo,[108]hasa aina ya dimenshia (ugonjwa unaoathiri uwezo wa kukumbuka na utendakazi wa ubongo), iliyotofautiana na dimenshia ambayo kwa kawaida hutokea baadaye maishani.[109]

Eugen Bleuler aliunda jina "skizofrenia", ambalo linalotafsiriwa kama "akili iliyogawanyika",[110] mnamo mwaka wa 1908. Neno hili lilikusudiwa kueleza mgawanyiko wa utendakazi kati ya nafsi, kuwaza, kumbukumbu, na utambuzi. Dalili zake kuu zilielezwa kama "A nne": athari bapa (au mwitikio wa kihisia), otizimu (hali ya kiakili inayotatiza uwezo wa mtu kujibiza na kuwasiliana na wengine, na hisia kinzani (kuchanganyikiwa kiakili).[111]Bleuler alitambua kuwa ugonjwa huu haukuwa dimenshia kwa sababu baadhi ya wagonjwa hawa waliboreka kiafya wala sio kudhoofika, hivyo akapendekeza neno skizofrenia badala yake. Matibabu yalibadilika yamkini kikamilifu katika miaka ya katikati mwa 1950 kufuatia kutengenezwa na kutolewa kwa dawa iitwayo chlorpromazine.[112]

Molecule of chlorpromazine (trade name Thorazine), which revolutionized treatment of schizophrenia in the 1950s

Katika miaka ya mwanzo ya 1970, utaratibu wa kutambua skizofrenia ulikuwa chini ya utata mwingi, jambo ambalo lilipelekea utaratibu wa kiutendaji ambao hutumika kwa sasa. Kwa mujibu wa matokeo ya Utafiti wa Kiutambuzi wa Marekani na Uingereza wa mwaka wa 1971, ugonjwa wa skizofrenia ulikuwa ukitambuliwa kwa kiwango cha juu zaidi nchini Marekani kuliko ulivyotambuliwa bara Uropa.[113]Tofauti ilikuwa kwa upande mmoja kufuatia matokeo legevu ya utaratibu wa kutambua iwapo mtu alikuwa na hali hii nchini Marekani, ambapo mwongozo wa DSM-II ulitumika. Katika bara Uropa, mwongozo wa ICD-9 ulitumika. Utafiti wa mwaka wa 1972, ambao ulichapishwa katika jarida liitwalo Science, ulitambua kuwa utambuzi wa skizofrenia nchini Marekani ulikuwa usioweza kutegemewa. [114]Vipengele hivi vilipelekea kudurusu kuhusu jinsi ya kuthibitisha iwapo mtu alikuwa na ugonjwa wa skizofrenia, na pia mwongozo wote wa DSM. Marekebisho haya yalipekea kuchapishwa kwa toleo la mwaka wa 1980 la DSM-III. [115]

Neno “skizofrenia” mara nyingi hudhaniwa kumaanisha kuwa watu walioathiriwa wana "nafsi iliyogawanyika". Baadhi ya watu waliotambuliwa kuwa na skizofrenia wanaweza kusikia sauti na kuzisikia kama za nafsi maalum. Skizofrenia haihusishi mtu kubadilika baina ya nafsi maalum. Utatanishi uliopo hutokea kwa sababu ya ufafanuzi halisi wa neno hili. Matumizi mabaya ya kwanza ya "skizofrenia" kama "nafsi iliyogawanyika" yalikuwa katika makala ya T. S Eliot mnamo mwaka wa 1933. [116]

Jamii na tamaduni[hariri | hariri chanzo]

The term schizophrenia was coined by Eugen Bleuler.

Uamuzi hasi wa kijamii umetambulika kama kizuizi kikuu katika uponyaji wa wagonjwa wa skizofrenia.[117]Katika utafiti mkubwa wa kisampuli wa mwaka wa 1999, asilimia 12.8 ya Wamarekani waliamini kuwa watu walio na skizofrenia walikuwa na "uwezekano mkuu sana" wa kuzua vurugu dhidi ya wengine, huku asilimia 48.1 wakisema kuwa watu hawa walikuwa "wakikisiwa kuweza" kufanya hivyo. Zaidi ya asilimia 74 ya watu walisema kuwa watu wenye skizofrenia walikuwa aidha "hawana uwezo mkubwa" au "hawawezi kamwe" kufanya uamuzi kuhusu matibabu yao, huku asilimia 70.2 wakisema jambo lili hili kuhusu uamuzi wa matumizi ya pesa.[118]Mtazamo wa watu waliokuwa na ugonjwa mkali wa akili kama wanaozua ghasia umeongezeka kwa zaidi ya mara mbili tangu miaka ya 1950, kulingana na uchanganuzi mmoja.[119]

Mnamo mwaka wa 2002, neno skizofrenia nchini Ujapani lilibadilishwa kutoka “Seishin-Bunretsu-Byō”　精神分裂病 (“ugonjwa wa kugawanyika kwa akili) hadi “Tōgō-shitchō-shō”　統合失調症 (“tatizo la uunganisho”), katika harakati za kupunguza aibu au maudhi.[120] Dhana ya kuwa ugonjwa huu husababishwa na vipengele tofauti (wala sio kisababishi kimoja tu) ilichangia jina hili mpya. Badiliko hili liliongeza idadi ya watu waliokuwa wamehamasishwa kuhusu utambuzi huu kutoka asilimia 37 hadi 70 kwa kipindi cha miaka 3.[121]

Mnamo mwaka wa 2002 chini Marekani, gharama ya skizofrenia, ikijumuisha gharama za moja kwa moja (watu ambao hawakulazwa hospitalini, watu waliolazwa, dawa na utunzaji wa muda mrefu) na gharama zisizohusu utunzaji wa kiafya (utimizaji sheria, kiwango kilichopungua cha uzalishaji kikazi, na kukosa ajira), ulikadiriwa kuwa bilioni $62.7.[122]

Kitabu "A Beautiful Mind" na filamu iliyo na kichwa kiki hiki inaeleza maisha ya John Forbes Nash. Mwanahesabu huyu na mshindi wa tuzo la Nobel katika Uchumi |tuzo la Nobel]] alikuwa na skizofrenia.

Tanbihi[hariri | hariri chanzo]

  1. ↑ "Skizofrenia" Concise Medical Dictionary. Oxford University Press, 2010. Oxford Reference Online. Maastricht University Library Archived 14 Juni 2012 at the Wayback Machine.. 29 June 2010prepaid subscription only
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19 2.20 van Os J, Kapur S (2009). "Schizophrenia". Lancet. 374 (9690): 635–45. doi:10.1016/S0140-6736(09)60995-8. PMID 19700006. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 Picchioni MM, Murray RM (2007). "Schizophrenia". BMJ. 335 (7610): 91–5. doi:10.1136/bmj.39227.616447.BE. PMC 1914490. PMID 17626963. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  4. ↑ 4.0 4.1 Becker T, Kilian R (2006). "Psychiatric services for people with severe mental illness across western Europe: what can be generalized from current knowledge about differences in provision, costs and outcomes of mental health care?". Acta Psychiatrica Scandinavica Supplement. 429 (429): 9–16. doi:10.1111/j.1600-0447.2005.00711.x. PMID 16445476.
  5. ↑ Buckley PF, Miller BJ, Lehrer DS, Castle DJ (2009). "Psychiatric comorbidities and schizophrenia". Schizophr Bull. 35 (2): 383–402. doi:10.1093/schbul/sbn135. PMC 2659306. PMID 19011234. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Carson VB (2000). Mental health nursing: the nurse-patient journey W.B. Saunders. ISBN 978-0-7216-8053-8. p. 638.
  7. ↑ Hirsch SR; Weinberger DR (2003). Schizophrenia. Wiley-Blackwell. uk. 21. ISBN 9780632063888.
  8. ↑ Brunet-Gouet E, Decety J (2006). "Social brain dysfunctions in schizophrenia: a review of neuroimaging studies". Psychiatry Res. 148 (2–3): 75–92. doi:10.1016/j.pscychresns.2006.05.001. PMID 17088049. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  9. ↑ Hirsch SR; WeinbergerDR (2003). Schizophrenia. Wiley-Blackwell. uk. 481. ISBN 9780632063888.
  10. ↑ Ungvari GS, Caroff SN, Gerevich J (2010). "The catatonia conundrum: evidence of psychomotor phenomena as a symptom dimension in psychotic disorders". Schizophr Bull. 36 (2): 231–8. doi:10.1093/schbul/sbp105. PMID 19776208. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  11. ↑ 11.0 11.1 Addington J, Cadenhead KS, Cannon TD; na wenz. (2007). "North American prodrome longitudinal study: a collaborative multisite approach to prodromal schizophrenia research". Schizophrenia Bulletin. 33 (3): 665–72. doi:10.1093/schbul/sbl075. PMC 2526151. PMID 17255119. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  12. ↑ Cullen KR, Kumra S, Regan J; na wenz. (2008). "Atypical Antipsychotics for Treatment of Schizophrenia Spectrum Disorders". Psychiatric Times. 25 (3). Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-12-28. Iliwekwa mnamo 2013-05-11. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  13. ↑ Amminger GP, Leicester S, Yung AR; na wenz. (2006). "Early onset of symptoms predicts conversion to non-affective psychosis in ultra-high risk individuals". Schizophrenia Research. 84 (1): 67–76. doi:10.1016/j.schres.2006.02.018. PMID 16677803. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  14. ↑ Parnas J, Jorgensen A (1989). "Pre-morbid psychopathology in schizophrenia spectrum". British Journal of Psychiatry. 115: 623–7. PMID 2611591.
  15. ↑ Coyle, Joseph (2006). "Chapter 54: The Neurochemistry of Schizophrenia". Katika Siegal, George J; Albers, R. Wayne; Brady, Scott T; Price, Donald (whr.). Basic Neurochemistry: Molecular, Cellular and Medical Aspects (Textbook) (toleo la 7th). Burlington, MA: Elsevier Academic Press. uk. 876. ISBN 0-12-088397-X. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
  16. ↑ Schneider, K (1959). Clinical Psychopathology (toleo la 5). New York: Grune & Stratton.
  17. ↑ Nordgaard J, Arnfred SM, Handest P, Parnas J (2008). "The diagnostic status of first-rank symptoms". Schizophrenia Bulletin. 34 (1): 137–54. doi:10.1093/schbul/sbm044. PMC 2632385. PMID 17562695. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  18. ↑ Sims A (2002). Symptoms in the mind: an introduction to descriptive psychopathology. Philadelphia: W. B. Saunders. ISBN 0-7020-2627-1.
  19. ↑ Kneisl C. and Trigoboff E.(2009). Contemporary Psychiatric- Mental Health Nursing. 2nd edition. London Pearson Prentice Ltd. p. 371
  20. ↑ 20.0 20.1 American Psychiatric Association. Task Force on DSM-IV. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. American Psychiatric Pub. ISBN 978-0-89042-025-6. p. 299
  21. ↑ Velligan DI and Alphs LD (Machi 1, 2008). "Negative Symptoms in Schizophrenia: The Importance of Identification and Treatment". Psychiatric Times. 25 (3). Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2009-10-06. Iliwekwa mnamo 2013-05-11. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 Smith T, Weston C, Lieberman J (2010). "Schizophrenia (maintenance treatment)". Am Fam Physician. 82 (4): 338–9. PMID 20704164. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  23. ↑ Drake RJ, Lewis SW (2005). "Early detection of schizophrenia". Current Opinion in Psychiatry. 18 (2): 147–50. doi:10.1097/00001504-200503000-00007. PMID 16639167. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  24. ↑ O'Donovan MC, Williams NM, Owen MJ (2003). "Recent advances in the genetics of schizophrenia". Hum. Mol. Genet. 12 Spec No 2: R125–33. doi:10.1093/hmg/ddg302. PMID 12952866. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  25. ↑ 25.0 25.1 McLaren JA, Silins E, Hutchinson D, Mattick RP, Hall W (2010). "Assessing evidence for a causal link between cannabis and psychosis: a review of cohort studies". Int. J. Drug Policy. 21 (1): 10–9. doi:10.1016/j.drugpo.2009.09.001. PMID 19783132. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  26. ↑ O'Donovan MC, Craddock NJ, Owen MJ (2009). "Genetics of psychosis; insights from views across the genome". Hum. Genet. 126 (1): 3–12. doi:10.1007/s00439-009-0703-0. PMID 19521722. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  27. ↑ Craddock N, Owen MJ (2010). "The Kraepelinian dichotomy - going, going... But still not gone". The British Journal of Psychiatry. 196: 92–95. doi:10.1192/bjp.bp.109.073429. PMC 2815936. PMID 20118450.
  28. ↑ Crow TJ (2008). "The 'big bang' theory of the origin of psychosis and the faculty of language". Schizophrenia Research. 102 (1–3): 31–52. doi:10.1016/j.schres.2008.03.010. PMID 18502103. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  29. ↑ Mueser KT, Jeste DV (2008). Clinical Handbook of Schizophrenia. New York: Guilford Press. ku. 22–23. ISBN 1593856520.
  30. ↑ Van Os J (2004). "Does the urban environment cause psychosis?". British Journal of Psychiatry. 184 (4): 287–288. doi:10.1192/bjp.184.4.287. PMID 15056569.
  31. ↑ Selten JP, Cantor-Graae E, Kahn RS (2007). "Migration and schizophrenia". Current Opinion in Psychiatry. 20 (2): 111–115. doi:10.1097/YCO.0b013e328017f68e. PMID 17278906. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  32. ↑ "Childhood trauma and psychosis: evidence, pathways, and implications". J Postgrad Med. 54: 287–293. 2008. PMID 18953148. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (help)
  33. ↑ 33.0 33.1 Gregg L, Barrowclough C, Haddock G (2007). "Reasons for increased substance use in psychosis". Clin Psychol Rev. 27 (4): 494–510. doi:10.1016/j.cpr.2006.09.004. PMID 17240501.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  34. ↑ Large, M (2011 Feb 7). "Cannabis Use and Earlier Onset of Psychosis: A Systematic Meta-analysis". Archives of general psychiatry. PMID 21300939. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  35. ↑ 35.0 35.1 Leweke FM, Koethe D (2008). "Cannabis and psychiatric disorders: it is not only addiction". Addict Biol. 13 (2): 264–75. doi:10.1111/j.1369-1600.2008.00106.x. PMID 18482435. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  36. ↑ Moore THM, Zammit S, Lingford-Hughes A; na wenz. (2007). "Cannabis use and risk of psychotic or affective mental health outcomes: a systematic review". Lancet. 370 (9584): 319–328. doi:10.1016/S0140-6736(07)61162-3. PMID 17662880. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  37. ↑ PMID 12821204 (PubMed)
    Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
  38. ↑ PMID 17703707 (PubMed)
    Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
  39. ↑ Larson, Michael (2006-03-30). "Alcohol-Related Psychosis". eMedicine. WebMD. Iliwekwa mnamo Septemba 27, 2006.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  40. ↑ Sagud, M (2009 Sep). "Smoking and schizophrenia". Psychiatria Danubina. 21 (3): 371–5. PMID 19794359. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  41. ↑ Yolken R. (2004). "Viruses and schizophrenia: a focus on herpes simplex virus". Herpes. 11 (Suppl 2): 83A–88A. PMID 15319094. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  42. ↑ Broome MR, Woolley JB, Tabraham P; na wenz. (2005). "What causes the onset of psychosis?". Schizophr. Res. 79 (1): 23–34. doi:10.1016/j.schres.2005.02.007. PMID 16198238. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  43. ↑ Bentall RP, Fernyhough C, Morrison AP, Lewis S, Corcoran R (2007). "Prospects for a cognitive-developmental account of psychotic experiences". Br J Clin Psychol. 46 (Pt 2): 155–73. doi:10.1348/014466506X123011. PMID 17524210.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  44. ↑ Kurtz MM (2005). "Neurocognitive impairment across the lifespan in schizophrenia: an update". Schizophrenia Research. 74 (1): 15–26. doi:10.1016/j.schres.2004.07.005. PMID 15694750.
  45. ↑ Cohen AS, Docherty NM (2004). "Affective reactivity of speech and emotional experience in patients with schizophrenia". Schizophrenia Research. 69 (1): 7–14. doi:10.1016/S0920-9964(03)00069-0. PMID 15145465.
  46. ↑ Horan WP, Blanchard JJ (2003). "Emotional responses to psychosocial stress in schizophrenia: the role of individual differences in affective traits and coping". Schizophrenia Research. 60 (2–3): 271–83. doi:10.1016/S0920-9964(02)00227-X. PMID 12591589.
  47. ↑ Smith B, Fowler DG, Freeman D; na wenz. (2006). "Emotion and psychosis: links between depression, self-esteem, negative schematic beliefs and delusions and hallucinations". Schizophr. Res. 86 (1–3): 181–8. doi:10.1016/j.schres.2006.06.018. PMID 16857346. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  48. ↑ Beck, AT (2004). "A Cognitive Model of Schizophrenia". Journal of Cognitive Psychotherapy. 18 (3): 281–88. doi:10.1891/jcop.18.3.281.65649.
  49. ↑ Bell V, Halligan PW, Ellis HD (2006). "Explaining delusions: a cognitive perspective". Trends in Cognitive Science. 10 (5): 219–26. doi:10.1016/j.tics.2006.03.004. PMID 16600666.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  50. ↑ Freeman D, Garety PA, Kuipers E, Fowler D, Bebbington PE, Dunn G (2007). "Acting on persecutory delusions: the importance of safety seeking". Behav Res Ther. 45 (1): 89–99. doi:10.1016/j.brat.2006.01.014. PMID 16530161. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  51. ↑ Kuipers E, Garety P, Fowler D, Freeman D, Dunn G, Bebbington P (2006). "Cognitive, emotional, and social processes in psychosis: refining cognitive behavioral therapy for persistent positive symptoms". Schizophr Bull. 32 Suppl 1: S24–31. doi:10.1093/schbul/sbl014. PMC 2632539. PMID 16885206. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  52. ↑ Kircher, Tilo and Renate Thienel (2006). "Functional brain imaging of symptoms and cognition in schizophrenia". The Boundaries of Consciousness. Amsterdam: Elsevier. uk. 302. ISBN 0444528768.
  53. ↑ Coyle 2006, p. 878
  54. ↑ Green kiasiMF (2006). "Cognitive impairment and functional outcome in schizophrenia and bipolar disorder". Journal of Clinical Psychiatry. 67 (Suppl 9): 3–8. PMID 16965182.
  55. ↑ Insel TR (2010). "Rethinking schizophrenia". Nature. 468 (7321): 187–93. doi:10.1038/nature09552. PMID 21068826. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  56. ↑ Laruelle M, Abi-Dargham A, van Dyck CH; na wenz. (1996). "Single photon emission computerized tomography imaging of amphetamine-induced dopamine release in drug-free schizophrenic subjects". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 93 (17): 9235–40. doi:10.1073/pnas.93.17.9235. PMC 38625. PMID 8799184. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  57. ↑ Jones HM, Pilowsky LS (2002). "Dopamine and antipsychotic drug action revisited". British Journal of Psychiatry. 181: 271–275. doi:10.1192/bjp.181.4.271. PMID 12356650.
  58. ↑ Konradi C, Heckers S (2003). "Molecular aspects of glutamate dysregulation: implications for schizophrenia and its treatment". Pharmacology and Therapeutics. 97 (2): 153–79. doi:10.1016/S0163-7258(02)00328-5. PMID 12559388.
  59. ↑ Lahti AC, Weiler MA, Tamara Michaelidis BA, Parwani A, Tamminga CA (2001). "Effects of ketamine in normal and schizophrenic volunteers". Neuropsychopharmacology. 25 (4): 455–67. doi:10.1016/S0893-133X(01)00243-3. PMID 11557159.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  60. ↑ Coyle JT, Tsai G, Goff D (2003). "Converging evidence of NMDA receptor hypofunction in the pathophysiology of schizophrenia". Annals of the New York Academy of Sciences. 1003: 318–27. doi:10.1196/annals.1300.020. PMID 14684455.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  61. ↑ Tuominen HJ, Tiihonen J, Wahlbeck K (2005). "Glutamatergic drugs for schizophrenia: a systematic review and meta-analysis". Schizophrenia Research. 72 (2–3): 225–34. doi:10.1016/j.schres.2004.05.005. PMID 15560967.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  62. ↑ Jakobsen KD, Frederiksen JN, Hansen T; na wenz. (2005). "Reliability of clinical ICD-10 schizophrenia diagnoses". Nordic Journal of Psychiatry. 59 (3): 209–12. doi:10.1080/08039480510027698. PMID 16195122. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  63. ↑ 63.0 63.1 American Psychiatric Association (2000). "Schizophrenia". Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV. Washington, DC: American Psychiatric Publishing, Inc. ISBN 0-89042-024-6. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help); |archive-url= requires |url= (help); External link in |chapterurl= (help); Unknown parameter |chapterurl= ignored (|chapter-url= suggested) (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  64. ↑ American Psychiatric Association DSM-5 Work Groups (2010)Proposed Revisions – Schizophrenia and Other Psychotic Disorders. Retrieved 17 February 2010.
  65. ↑ 65.0 65.1 "The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders" (pdf). World Health Organization. uk. 26.
  66. ↑ Bottas A (Aprili 15, 2009). "Comorbidity Schizophrenia With Obsessive-Compulsive Disorder". Psychiatric Times. 26 (4).{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  67. ↑ Marshall M, Rathbone J (2006). "Early intervention for psychosis". Cochrane Database Syst Rev (4): CD004718. doi:10.1002/14651858.CD004718.pub2. PMID 17054213.
  68. ↑ de Koning MB, Bloemen OJ, van Amelsvoort TA; na wenz. (2009). "Early intervention in patients at ultra high risk of psychosis: benefits and risks". Acta Psychiatr Scand. 119 (6): 426–42. doi:10.1111/j.1600-0447.2009.01372.x. PMID 19392813. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  69. ↑ Cannon TD, Cornblatt B, McGorry P (2007). "The empirical status of the ultra high-risk (prodromal) research paradigm". Schizophrenia Bulletin. 33 (3): 661–4. doi:10.1093/schbul/sbm031. PMC 2526144. PMID 17470445. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  70. ↑ McGurk SR, Mueser KT, Feldman K, Wolfe R, Pascaris A (2007). "Cognitive training for supported employment: 2–3 year outcomes of a randomized controlled trial". American Journal of Psychiatry. 164 (3): 437–41. doi:10.1176/appi.ajp.164.3.437. PMID 17329468. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  71. ↑ Gorczynski P, Faulkner G (2010). "Exercise therapy for schizophrenia". Cochrane Database Syst Rev (5): CD004412. doi:10.1002/14651858.CD004412.pub2. PMID 20464730.
  72. ↑ National Collaborating Centre for Mental Health (2009-03-25). "Schizophrenia: Full national clinical guideline on core interventions in primary and secondary care" (PDF). Iliwekwa mnamo 2009-11-25. {{cite web}}: Unknown parameter |home= ignored (help)
  73. ↑ Tandon R, Keshavan MS, Nasrallah HA (2008). "Schizophrenia, "Just the Facts": what we know in 2008 part 1: overview" (PDF). Schizophrenia Research. 100 (1–3): 4–19. doi:10.1016/j.schres.2008.01.022. PMID 18291627. {{cite journal}}: Unknown parameter |formt= ignored (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  74. ↑ Kane JM, Correll CU (2010). "Pharmacologic treatment of schizophrenia". Dialogues Clin Neurosci. 12 (3): 345–57. PMID 20954430.
  75. ↑ 75.0 75.1 Schultz SH, North SW, Shields CG (2007). "Schizophrenia: a review". Am Fam Physician. 75 (12): 1821–9. PMID 17619525. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  76. ↑ Wahlbeck K, Cheine MV, Essali A (2007). "Clozapine versus typical neuroleptic medication for schizophrenia". The Cochrane Database of Systematic Reviews (2). John Wiley and Sons, Ltd.: CD000059. doi:10.1002/14651858.CD000059. PMID 10796289.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  77. ↑ Tandon R, Belmaker RH, Gattaz WF; na wenz. (2008). "World Psychiatric Association Pharmacopsychiatry Section statement on comparative effectiveness of antipsychotics in the treatment of schizophrenia". Schizophr. Res. 100 (1–3): 20–38. doi:10.1016/j.schres.2007.11.033. PMID 18243663. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  78. ↑ 78.0 78.1 Chwastiak LA, Tek C (2009). "The unchanging mortality gap for people with schizophrenia". Lancet. 374 (9690): 590–2. doi:10.1016/S0140-6736(09)61072-2. PMID 19595448. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  79. ↑ Ananth J, Parameswaran S, Gunatilake S, Burgoyne K, Sidhom T (2004). "Neuroleptic malignant syndrome and atypical antipsychotic drugs". Journal of Clinical Psychiatry. 65 (4): 464–70. doi:10.4088/JCP.v65n0403. PMID 15119907. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  80. ↑ 80.0 80.1 McEvoy JP (2006). "Risks versus benefits of different types of long-acting injectable antipsychotics". J Clin Psychiatry. 67 Suppl 5: 15–8. PMID 16822092.
  81. ↑ 81.0 81.1 Pharoah F, Mari J, Rathbone J, Wong W (2010). "Family intervention for schizophrenia". Cochrane Database Syst Rev. 12: CD000088. doi:10.1002/14651858.CD000088.pub3. PMID 21154340.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  82. ↑ Dixon LB, Dickerson F, Bellack AS; na wenz. (2010). "The 2009 schizophrenia PORT psychosocial treatment recommendations and summary statements". Schizophr Bull. 36 (1): 48–70. doi:10.1093/schbul/sbp115. PMID 19955389. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  83. ↑ Lynch D, Laws KR, McKenna PJ (2010). "Cognitive behavioural therapy for major psychiatric disorder: does it really work? A meta-analytical review of well-controlled trials". Psychol Med. 40 (1): 9–24. doi:10.1017/S003329170900590X. PMID 19476688. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  84. ↑ Jones C, Cormac I, Silveira da Mota Neto JI, Campbell C (2004). "Cognitive behaviour therapy for schizophrenia". Cochrane Database Syst Rev (4): CD000524. doi:10.1002/14651858.CD000524.pub2. PMID 15495000.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  85. ↑ Ruddy R, Milnes D (2005). "Art therapy for schizophrenia or schizophrenia-like illnesses". Cochrane Database Syst Rev (4): CD003728. doi:10.1002/14651858.CD003728.pub2. PMID 16235338.
  86. ↑ Ruddy RA, Dent-Brown K (2007). "Drama therapy for schizophrenia or schizophrenia-like illnesses". Cochrane Database Syst Rev (1): CD005378. doi:10.1002/14651858.CD005378.pub2. PMID 17253555.
  87. ↑ Saha S, Chant D, McGrath J (2007). "A systematic review of mortality in schizophrenia: is the differential mortality gap worsening over time?". Arch. Gen. Psychiatry. 64 (10): 1123–31. doi:10.1001/archpsyc.64.10.1123. PMID 17909124. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  88. ↑ Ustun TB (1999). "Multiple-informant ranking of the disabling effects of different health conditions in 14 countries". The Lancet. 354 (9173): 111–15. doi:10.1016/S0140-6736(98)07507-2. PMID 10408486. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  89. ↑ Warner R (2009). "Recovery from schizophrenia and the recovery model". Curr Opin Psychiatry. 22 (4): 374–80. doi:10.1097/YCO.0b013e32832c920b. PMID 19417668. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  90. ↑ Menezes NM, Arenovich T, Zipursky RB (2006). "A systematic review of longitudinal outcome studies of first-episode psychosis". Psychol Med. 36 (10): 1349–62. doi:10.1017/S0033291706007951. PMID 16756689. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  91. ↑ Isaac M, Chand P, Murthy P (2007). "Schizophrenia outcome measures in the wider international community". Br J Psychiatry Suppl. 50: s71–7. PMID 18019048. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  92. ↑ Cohen A, Patel V, Thara R, Gureje O (2008). "Questioning an axiom: better prognosis for schizophrenia in the developing world?". Schizophr Bull. 34 (2): 229–44. doi:10.1093/schbul/sbm105. PMC 2632419. PMID 17905787. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  93. ↑ Burns J (2009). "Dispelling a myth: developing world poverty, inequality, violence and social fragmentation are not good for outcome in schizophrenia". Afr J Psychiatry (Johannesbg). 12 (3): 200–5. PMID 19894340. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  94. ↑ Palmer BA, Pankratz VS, Bostwick JM (2005). "The lifetime risk of suicide in schizophrenia: a reexamination". Archives of General Psychiatry. 62 (3): 247–53. doi:10.1001/archpsyc.62.3.247. PMID 15753237. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  95. ↑ 95.0 95.1 Carlborg A, Winnerbäck K, Jönsson EG, Jokinen J, Nordström P (2010). "Suicide in schizophrenia". Expert Rev Neurother. 10 (7): 1153–64. doi:10.1586/ern.10.82. PMID 20586695. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  96. ↑ 96.0 96.1 American Psychiatric Association. Task Force on DSM-IV. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. American Psychiatric Pub. ISBN 978-0-89042-025-6. p. 304
  97. ↑ De Leon J, Diaz FJ (2005). "A meta-analysis of worldwide studies demonstrates an association between schizophrenia and tobacco smoking behaviors". Schizophrenia research. 76 (2–3): 135–57. doi:10.1016/j.schres.2005.02.010. PMID 15949648.
  98. ↑ 98.0 98.1 Keltner NL, Grant JS (2006). "Smoke, Smoke, Smoke That Cigarette". Perspectives in Psychiatric Care. 42 (4): 256. doi:10.1111/j.1744-6163.2006.00085.x. PMID 17107571.
  99. ↑ American Psychiatric Task Force on DSM-IV. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. American Psychiatric Pub. ISBN 978-0-89042-025-6. p. 314
  100. ↑ "Schizophrenia". World Health Organization. 2011. Iliwekwa mnamo Februari 27, 2011.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  101. ↑ Castle D, Wessely S, Der G, Murray RM (1991). "The incidence of operationally defined schizophrenia in Camberwell, 1965–84". The British Journal of Psychiatry. 159: 790–4. doi:10.1192/bjp.159.6.790. PMID 1790446. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  102. ↑ Kumra S, Shaw M, Merka P, Nakayama E, Augustin R (2001). "Childhood-onset schizophrenia: research update". Canadian Journal of Psychiatry. 46 (10): 923–30. PMID 11816313.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  103. ↑ Hassett Anne, et al. (eds) (2005). Psychosis in the Elderly. London: Taylor and Francis. uk. 6. ISBN 1841843946. {{cite book}}: |author= has generic name (help)
  104. ↑ Jablensky A, Sartorius N, Ernberg G; na wenz. (1992). "Schizophrenia: manifestations, incidence and course in different cultures. A World Health Organization ten-country study". Psychological Medicine Monograph Supplement. 20: 1–97. doi:10.1017/S0264180100000904. PMID 1565705. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  105. ↑ Kirkbride JB, Fearon P, Morgan C; na wenz. (2006). "Heterogeneity in incidence rates of schizophrenia and other psychotic syndromes: findings from the 3-center AeSOP study". Archives of General Psychiatry. 63 (3): 250–8. doi:10.1001/archpsyc.63.3.250. PMID 16520429. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  106. ↑ Kirkbride JB, Fearon P, Morgan C; na wenz. (2007). "Neighbourhood variation in the incidence of psychotic disorders in Southeast London". Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. 42 (6): 438–45. doi:10.1007/s00127-007-0193-0. PMID 17473901. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  107. ↑ Heinrichs RW (2003). "Historical origins of schizophrenia: two early madmen and their illness". Journal of the History of the Behavioral Sciences. 39 (4): 349–63. doi:10.1002/jhbs.10152. PMID 14601041.
  108. ↑ Kraepelin E, Diefendorf AR (1907). Text book of psychiatry (toleo la 7). London: Macmillan.
  109. ↑ Hansen RA, Atchison B (2000). Conditions in occupational therapy: effect on occupational performance. Hagerstown, MD: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 0-683-30417-8.
  110. ↑ Kuhn R (2004). "Eugen Bleuler's concepts of psychopathology". History of Psychiatry. 15 (3). tr. Cahn CH: 361–6. doi:10.1177/0957154X04044603. PMID 15386868.
  111. ↑ Stotz-Ingenlath G (2000). "Epistemological aspects of Eugen Bleuler's conception of schizophrenia in 1911" (PDF). Medicine, Health Care and Philosophy. 3 (2): 153–9. doi:10.1023/A:1009919309015. PMID 11079343.
  112. ↑ Turner T (2007). "Unlocking psychosis". British Medical Journal. 334 (suppl): s7. doi:10.1136/bmj.39034.609074.94. PMID 17204765.
  113. ↑ Wing JK (1971). "International comparisons in the study of the functional psychoses". British Medical Bulletin. 27 (1): 77–81. PMID 4926366. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  114. ↑ Rosenhan D (1973). "On being sane in insane places". Science. 179 (4070): 250–8. doi:10.1126/science.179.4070.250. PMID 4683124.
  115. ↑ Wilson M (1993). "DSM-III and the transformation of American psychiatry: a history". American Journal of Psychiatry. 150 (3): 399–410. PMID 8434655. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  116. ↑ Berrios, G. E.; Porter, Roy (1995). A history of clinical psychiatry: the origin and history of psychiatric disorders. London: Athlone Press. ISBN 0-485-24211-7.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  117. ↑ Maj, Mario and Sartorius N. (15 Septemba 1999). Schizophrenia. Chichester: Wiley. uk. 292. ISBN 978-0-471-99906-5.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  118. ↑ Pescosolido BA, Monahan J, Link BG, Stueve A, Kikuzawa S (1999). "The public's view of the competence, dangerousness, and need for legal coercion of persons with mental health problems". American Journal of Public Health. 89 (9): 1339–45. doi:10.2105/AJPH.89.9.1339. PMC 1508769. PMID 10474550. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  119. ↑ Phelan JC, Link BG, Stueve A, Pescosolido BA (2000). "Public Conceptions of Mental Illness in 1950 and 1996: What Is Mental Illness and Is It to be Feared?". Journal of Health and Social Behavior. 41 (2): 188–207. doi:10.2307/2676305. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  120. ↑ Kim Y, Berrios GE (2001). "Impact of the term schizophrenia on the culture of ideograph: the Japanese experience". Schizophr Bull. 27 (2): 181–5. PMID 11354585.
  121. ↑ Sato M (2004). "Renaming schizophrenia: a Japanese perspective". World Psychiatry. 5 (1): 53–55. PMC 1472254. PMID 16757998.
  122. ↑ Wu EQ (2005). "The economic burden of schizophrenia in the United States in 2002". J Clin Psychiatry. 66 (9): 1122–9. PMID 16187769.
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Skizofrenia&oldid=1313824"